Stanisław Bareja. Król krzywego zwierciadła - Maciej Replewicz

Film jest okropnie płaski. Oglądałem go trzy dni temu, starałem się o nim zapomnieć i pozostało mi tylko ogólne wrażenie (…) Film przyjąłem bardzo źle, (…) to jest straszliwe. Tak wiceminister kultury Janusz Wilhelmi oceniał jedną z komedii reżysera najbardziej znienawidzonego przez władze PRL.Życie Stanisława Barei nie było łatwe. Zadbali o to cenzorzy, dyspozycyjni dziennikarze i „życzliwi” koledzy po fachu, których drażniło przenikliwe spojrzenie, ostra ironia oraz status komedii, uznanej za gatunek upośledzony, plebejski. Zarzucano mu niechlujstwo warsztatowe stosowanie oklepanych gagów, mało wybredny dowcip. Był jednak znakomitym obserwatorem, który w krótkiej scenie potrafił wyrazić więcej niż inni w całym filmie.

W przeciwieństwie do wielu produkcji, które wówczas uznano za wybitne, komedie Barei przetrwały próbę czasu i przemiany ustrojowe, stając się ponadczasowymi klasykami. Są dokumentami epoki PRL i portretami zbiorowym Polaków. On sam pośmiertnie został uznany królem krzywego zwierciadła. Stanisław Tym dodaje: nie portretowaliśmy absurdów systemu – to system był jednym wielkim absurdem.

„Król krzywego zwierciadła” to więcej niż sztampowa biografia. Nie ma w nim rozdziałów – jak w scenopisie są ujęcia. Fabuła przypomina film realizowany z kilku kamer, z różnych punktów widzenia. O Barei mówią Stanisław Tym, Jacek Fedorowicz, Andrzej Wajda, Janusz Morgenstern, Jan Kobuszewski, jego przyjaciele, rodzina i współpracownicy – aktorzy, operatorzy, kaskaderzy. Książka dokumentuje jego życie i drogę jaką przeszedł od muzycznych komedyjek, przez pierwszy polski kryminał utrzymany w mrocznym aż do filmów, które śmieszyły, choć ukazywały mało zabawną rzeczywistość PRL.

Dowiemy się jak mogły wyglądać, filmy, których nie nigdy nie zrealizował.

Autor dotarł do niepublikowanych wcześniej scenariuszy Stanisława Barei, m.in. do tekstu „Kilometr za horyzontem”, które napisał tuż przed śmiercią. „Miś” powstał na podstawie nieznanego scenariusza „Joker”. Prototypem „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz” był „Tor przeszkód”, który przez 35 lat spoczywał w domowym archiwum reżysera. Jeden z rozdziałów – „Obywatel konspirator” opowiada o nieznanej stronie życia Stanisława Barei. W jego domu przez kilkanaście lat mieściła się pracownia nielegalnego wydawnictwa NOWA.

Podczas powrotnego lotu ze zdjęć w Paryżu w pudełkach na taśmę filmową z napisem „Materiał światłoczuły. Nie otwierać!” Bareja i Tym przemycili do Polski kilogramy publikacji paryskiej „Kultury”. W gorące lato 1980 roku reżyser przewiózł z Wiednia na dachu swojego samochodu maszynę poligraficzną dla rodzącej się Solidarności. „Król krzywego zwierciadła” to opowieść o człowieku, który wbrew koniunkturalnym zależnościom i układom bronił swoich poglądów, demaskując cynizm oraz ignorancję władzy, o której mówił „kłamczuszki”.

Ceną były dwa zawały serca oraz metry wyciętej taśmy, po których z filmu pozostawał „kadłubek”, jak określił reżyser. Szczęścia do cenzorów nie miały telewizyjne seriale „Alternatywy 4” i „Zmiennicy”, które kilka lat spędziły w „półkowym areszcie”. Wyszydzona przez Bareję władza nie mogła zabronić mu kręcenia filmów. Uderzała jednak boleśnie przez długie lata, blokując i opóźniając ich emisję.
Książka zawiera kilkadziesiąt nigdy nie publikowanych zdjęć z prywatnego życia i filmowego planu oraz fotosy z ujęć usuniętych przez cenzurę.

Tytuł: Stanisław Bareja. Król krzywego zwierciadła
Autor: Maciej Replewicz
Wydawca: Zysk i S-ka
Cena: 39,90 zł
Data wydania: 1 grudnia 2009